زمینه تاریخی

نقش‌برجسته‌ای که در این پروژه بازسازی شده، یکی از شناخته‌شده‌ترین و نمادین‌ترین آثار سنگ‌تراشی دوران ساسانی است. این اثر در مجموعه ی نقش رستم ( در نزدیکی تخت‌جمشید، شهرستان مرودشت ، استان فارس) واقع شده و صحنه‌ای از پیروزی شاهنشاه شاپور یکم ساسانی (۲۴۰–۲۷۰ میلادی) بر دو تن از امپراتوران روم را نمایش می‌دهد. این نقش نگاره منحصر به فرد نیست؛ چراکه شاپور در جاهای دیگر از قلمرو پادشاهی خود این نقش برجسته را تکرار کرده است. اما در نقش‌رستم ، معروف ترین و بزرگترین آنهارا می‌بینیم  . شاید برای شاپور هم این نقش برجسته معنا و مفهوم خاصی داشته است . زیرا که فرمان داده تا  آن را درست در زیر آرامگاه اجداد هخامنشی اش بتراشند . شاید شاپور در نقش رستم می خواسته تا با افتخار بگوید :
« من شاپور ، پسری از تبار شما پدران هخامنشی ام ،آنچه که الکساندر مقدونی بر ایران زمین روا داشت، من از جانشینان رومی‌اش بازخواستم و انتقامی سخت ، شایسته و بایسته از آنان کشیدم.»

هرچند چنین کتیبه ای هرگز یافت نشده و هیچ مورخی این سخنان را از زبان شاپور یکم برای ما تا امروز گزارش نکرده ولی با توجه به موقعیت این اثر، می توان آنچه که در فکر و خاطر شاپور یکم گذشته است را باز خوانی کرد . بی گمان شاهنشاه شاپور یکم ، این جایگاه مقدس را بی دلیل انتخاب نکرده بود و او با هدف و انگیزه ای مشخص ، بار دیگر فرمان تراشیدن این اثر را درست زیر آرامگاه پدران هخامنشی اش، داده است . ولی در نقش رستم خبری از گوردیانوس نیست.  امپراتور جوانی که در طی نبرد با شاپور یکم کشته شده است. او نخستین امپراتور شکست خورده از شاهنشاه شاپور یکم بود .( در حالی که در نسخه ی مشابه در تنگ چوگان ، او درست زیر سم اسب شاپور یکم تصویر شده است .)

در نقش رستم ، شاهنشاه ساسانی ، شاپور یکم،  سوار بر اسب با وقار ایستاده ، و امپراتور رومی والرینوس (Valerianus) را می بینیم که مقابل صورت اسب شاهنشاه ایستاده و هر دو دستش را شاپور یکم  با دست راستش گرفته ، چرا که او دستگیر و اسیر شاپور یکم شده بود. در کنار والریان ،  فیلیپ عرب (Philip the Arab) ، امپراتور پیشین روم را میبینیم که در مقابل شاهنشاه شاپور یکم زانو زده و از او صلح و بخشش را تمنا می‌کند. این نقش‌برجسته یکی از مهمترین اسناد تصویری باستانی است که تسلیم دو تن از امپراتوران روم را به یک پادشاه ایرانی نمایش می‌دهد.

و در قرینه های دیگرش نظیر آنچه که  در تنگ چوگان است ، سه امپراتور شکست خورده دتصویر شده اند . والریانوس دست بسته ی شاهنشاه ، فیلیپ عرب زانو زده در برابر شاهنشاه، و گوردیانوس نگون بخت زیر سم اسب شاهنشاه.

اینکه چرا در نقش برجسته ی نقش رستم خبری از گوردیانوس نیست محل بحث و اختلاف پژوهشگران و صاحب نظران است.